ΤO «Ἄς φρόντιζαν» εἶναι τίτλος τοῦ πιὸ σαρκαστικοῦ, τοῦ πιὸ δηκτικοῦ ποιήματος τοῦ Κων/νου Καβάφη, ἑνὸς ποιήματος ποὺ εἰκονογραφεῖ τὸν ὀππορτουνισμό, τὸν πολιτικὸ σαλταδορισμὸ μιᾶς κατηγορίας διανοουμένων –ἐμμέσως ὅμως καὶ καλλιτεχνῶν–, οἱ ὁποῖοι μετακινοῦνται ἀπὸ παράταξη σὲ παράταξη, μὲ τὴν εὐκολία ποὺ οἱ ποντικοὶ ἐγκαταλείπουν τὸ βυθιζόμενο καράβι καὶ ἀναρριχῶνται σὲ ἄλλο ποὺ παρέχει καλὲς ἐγγυήσεις φαγητοῦ καὶ ἀσφαλείας. Ὁ Καβάφης τοποθετεῖ τὸν νεαρὸ διανοούμενό του στὴν κάποτε ἑλληνοκρατούμενη Συρία. Ἔχει σπαταλήσει τὰ περιουσιακὰ του στοιχεῖα στὸν δαπανηρὸ βίο τῆς Ἀντιοχείας, ὅμως ἔχει μελετήσει Πλάτωνα καὶ Ἀριστοτέλη, ρήτορες καὶ ποιητὲς, «ἔχει μιὰν ἰδέα ἀπὸ στρατιωτικὰ» καὶ διοικητικὰ, ἔχει μείνει ἕξι μῆνες στὴν Ἀλεξάνδρεια κι ἔχει γνωρίσει ἀπὸ κοντὰ τὶς «βλέψεις, καὶ παληανθρωπιὲς, καὶ τὰ λοιπὰ» τοῦ Πτολεμαίου Ζ΄ Εὐεργέτη (145-116) ποὺ ἔμεινε γνωστὸς ὡς «Κακεργέτης». Συνεπῶς ὁ νεαρὸς σοφὸς εἶναι ἀρκούντως ἱκανὸς νὰ ὑπηρετήσει «τὴν προσφιλῆ πατρίδα του Συρίαν», σὲ ὅποια δουλειὰ τὸν βάλουν. Ἄν ὅμως τὰ «συστήματα» τὸν ἐμποδίσουνε θὰ ἀπευθυνθεῖ πρὸς τὸν Ζαβίνα, δηλαδὴ τὸν Ἀλέξανδρο Βάλα ποὺ ἀργότερα σφετερίστηκε τὸ θρόνο τῆς Συρίας, καὶ ἄν αὐτὸς δὲν τὸν δεχτεῖ, θὰ πάει στὸν ἀντίπαλὸ του τὸν Γρυπὸ, δηλαδὴ τὸν μετέπειτα Ἀντίοχο Η΄. Ἀλλὰ καὶ ἄν αὐτὸς δὲν τὸν προσλάβει, τότε θὰ προσφύγει στὸν Ὑρκανὸ, τὸν γυιὸ τοῦ Σίμωνος τοῦ Μακκαβαίου. Καὶ εἶναι σίγουρος ὅτι «θὰ μὲ θελήσει πάντως ἕνας ἀπὸ τοὺς τρεῖς». Καὶ τὸ ποίημα κλείνει μὲ τοὺς ἀκόλουθους μαστιγωτικοὺς στίχους:
Κ’ εἶναι ἡ συνείδησίς μου ἥσυχη
γιά τό ἀψήφιστο τῆς ἐκλογῆς.
Βλάπτουν κ’ οἱ τρεῖς τους τήν Συρία τό ἴδιο.
Ἀλλά κατεστραμμένος ἄνθρωπος, τί φταίω ἐγώ.
Ζητῶ ὁ ταλαίπωρος να μπαλοθῶ.
Ἄς φρόντιζαν οἱ κραταιοί θεοί
να δημιουργήσουν ἕναν τέταρτο καλό.
Μετά χαρᾶς θά πήγαινα μ’ αὐτόν.
Καὶ φυσικὰ μὲ ἥσυχη συνείδηση, διότι ὅπως ἔχει πεῖ ὁ Νίτσε, ὅ ἄνθρωπος ποὺ δὲν ἀλλάζει ἰδέες, πεθαίνει, ὅπως τὸ φίδι ποὺ δὲν ἀλλάζει δέρμα. Ὁ ἄνθρωπος ὅμως δὲν εἶναι φίδι γιὰ νὰ ἀλλὰζει κάθε χρόνο δέρμα ἰδεῶν, ἔστω καὶ ἄν κάποιοι ἀπὸ τὴ συνομοταξία τῶν ἀνθρώπων διαθέτουν ἰσχυρότερο δηλητήριο ἀπὸ τὸ φίδι. Κάποιοι ὅμως ποὺ ἐντάσσονται στὴν πνευματικὴ καὶ καλλιτεχνικὴ ἐλίτ ἔχουν στοχασμὸ σὰν τὸ κρεμμύδι, ποὺ βγάζεις τὴ μιὰ φλοῦδα καὶ βρίσκεις ἄλλη καὶ μετὰ ἄλλη μέχρι νὰ φθάσεις στὸ τίποτα. Λείπει ὁ πνευματικὸς πυρήνας. Λείπει τὸ ἕρμα σταθερότητας. Αὐτὴ ἡ ἐλαφρότητα τοὺς διευκολύνει νὰ μετακινοῦνται ἀπὸ τὴ μιὰ θεωρία στὴν ἄλλη, ἀπὸ τὸ ἕνα κόμμα στὸ ἄλλο, ὅπως ἡ πεταλοῦδα πετάει ἀπὸ τὸ ἕνα ἄνθος στὸ ἄλλο. Στὴν πολιτικὴ γλῶσσα τὶς μεταστάσεις αὐτὲς τὶς ὀνομάζουμε ὀππορτουνισμὸ (ἀπὸ τὸ λατινικό opportunitas = τὸ πρόσφορον, τὸ κατάλληλο, τὸ συμφέρον)˙ ὁ λαὸς ὅμως τὸ λέει βόλεμα ἤ μπάλωμα.
Σὲ χαλεποὺς μάλιστα καιροὺς σὰν τοὺς σημερινοὺς ἡ προσχώρηση σ’ ἕνα κόμμα ποὺ ἔχει προοπτικὴ ἀνόδου στὴν ἐξουσία εἶναι μιὰ ἐπιτυχημένη ἐπένδυση. Μιὰ θέση στὴν ἀκαδημία, σ’ ἕνα δημόσιο ὀργανισμὸ μὲ παχυλὸ βέβαια μισθὸ ἤ στὸ ψηφοδέλτιο ἐπικρατείας εἶναι κάτι ποθητὸ. Μὲ τὴν πνευματικὴ του οὐσία ποὺ γίνεται διδασκαλία ἤ βιβλίο δὲν ἀποκτᾶ κανεὶς περιουσία. Ἀντίθετα ἕνας βουλευτικὸς ἤ ὑπουργικὸς μισθὸς, πέρα ἀπὸ ἄλλα προνόμια, ἐξασφαλίζει ἄνετη ζωὴ ποὺ παρέχει διευκολύνσεις γιὰ διεύρυνση τοῦ πνεύματος πρὸς πολλὲς κατευθύνσεις. Θὰ μοῦ πεῖτε ὅτι ἔτσι ὁ πνευματικὸς βίος ἀποκτᾶ δουλικὸ φρόνημα ποὺ προεκτείνεται καὶ στὸν πολιτικὸ. Δὲν διαφωνῶ ἀλλὰ φρονῶ ὅτι ἀκόμη καὶ οἱ σοφοί, ἔστω οἱ φιλόσοφοι, δὲν ἔχουν ὅλοι φρόνημα Σωκράτη, οὔτε μποροῦν νὰ ζήσουν σχεδὸν γυμνοὶ μὲ ξερὸ ψωμὶ, ὅπως ὁ Κράτης ὁ Θηβαῖος. Ἡ ἐποχὴ μας εἶναι ἀπαιτητική. Ἀκόμη καὶ ἡ σοφία θέλει ἄνετη –ἄν ὄχι πολυτελῆ– ζωὴ γιὰ νὰ ἀναπτυχθεῖ. Παρῆλθε ἡ ἐποχὴ τοῦ Διογένη τοῦ Κυνικοῦ ἤ τοῦ Κόλανου τοῦ Ἰνδοῦ πρὸ τῶν ὁποίων ὑποκλίθηκε καὶ ὁ Ἀλέξανδρος. Σήμερα τὸ πνεῦμα εἶναι αὐτὸ ποὺ ὑποκλίνεται πρὸ τῶν ἰσχυρῶν, ὅσο κι ἄν κάποιοι ὀπισθοδρομικοὶ θεωροῦν μιὰ τέτοια στάση ντροπιαστική. Ὅπου νὰ ’ναι ἔρχονται ἐκλογὲς. Τὰ κόμματα ἁπλώνουν τὶς ἀπόχες τους. Οἱ συνδυασμοὶ καταρτίζονται καὶ μέσα σ’ αὐτοὺς τοποθετοῦνται σὰν γαρνιτοῦρα διανοούμενοι ποὺ ἄλλα ἔλεγαν χθὲς, ἄλλα προχθὲς καὶ ἄλλα λένε τώρα. Χωρὶς νὰ ἔχουν τὸν ἡρωισμὸ του, θυμίζουν τὸν λαϊκό ἀγωνιστὴ Θανάση Ἀλλαντάλλα.
